Yoksullukta bölgesel uçurum: 6,5 milyon kişi derin yoksulluk yaşıyor

Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM), 2015-2023 dönemini kapsayan çarpıcı bir derin yoksulluk raporu yayımladı. Avrupa İstatistik Ofisi (Eurostat) ile uyumlu göstergeler temelinde hazırlanan araştırma, milyonlarca insanın barınma, beslenme, ısınma gibi en temel ihtiyaçlara bile ulaşamadığını ortaya koydu. Rapora göre, 2023 yılı itibarıyla Türkiye genelinde 6,5 milyon kişi “derin yoksulluk” içinde yaşarken, 2 milyondan fazla kişi ise tüm temel ihtiyaçlardan yoksun, “en derin yoksulluk” kategorisinde yer alıyor.

DERİN YOKSULLUK ALTI TEMEL İHTİYAÇ ÜZERİNDEN ÖLÇÜLÜYOR BETAM, Türkiye’de derin yoksulluğu tespit ederken Eurostat’ın belirlediği 13 maddi yoksunluk göstergesinden altı temel ihtiyacı esas aldı. Bunlar: Beklenmedik harcamaları karşılayabilme, Kira, fatura ve borç ödemelerini düzenli yapabilme, İki günde bir et, tavuk ya da balık içeren yemek tüketebilme, Evin yeterince ısınmasını sağlama, Yeni kıyafet alabilme, Düzgün iki çift ayakkabıya sahip olabilme. Bu ihtiyaçlardan en az beşini karşılayamayan bireyler “derin yoksul”, altısının tamamını karşılayamayanlar ise “en derin yoksul” olarak tanımlanıyor.

DERİN YOKSULLUKTA SINIRLI GERİLEME, NÜFUSA YANSIMASI BÜYÜK 2015 yılında Türkiye’de derin yoksulluk oranı yüzde 9 seviyesindeyken, 2023'te bu oran yüzde 7,7'ye geriledi. Ancak mutlak sayılar dikkate alındığında tablo çok daha endişe verici. 2023 itibarıyla 6,5 milyon kişi en az beş temel ihtiyacını karşılayamıyor. “En derin yoksul” olarak tanımlanan ve altı ihtiyacın hiçbirini karşılayamayan kişi sayısı ise 2 milyon 817 bine ulaştı. Bu gruplar yaklaşık 780 bin hanede yaşıyor. BÖLGESEL EŞİTSİZLİKLER DERİNLEŞİYOR: EN YÜKSEK ORAN GÜNEYDOĞU’DA BETAM’ın raporu, derin yoksulluğun coğrafi dağılımındaki çarpıcı eşitsizliklere de dikkat çekiyor. Derin yoksulluk oranının en yüksek olduğu bölge yüzde 20,7 ile Güneydoğu Anadolu oldu. Onu yüzde 14,7 ile Kuzeydoğu Anadolu ve yüzde 12,5 ile Ortadoğu Anadolu izledi. Bu üç bölge, toplam derin yoksul nüfusun yarısından fazlasını barındırıyor.

Buna karşın Doğu Marmara (yüzde 2,2) ve Batı Marmara (yüzde 4,0) en düşük derin yoksulluk oranlarına sahip bölgeler oldu. Bu farkın nedeni, bu bölgelerde kişi başı gelirin daha yüksek olması ve hane içi istihdam oranlarının görece daha iyi düzeyde seyretmesi olarak değerlendirildi. İSTANBUL’DA DİKKAT ÇEKEN YOKSULLUK ORANI Türkiye'nin ekonomik lokomotifi olan İstanbul’da ise kişi başı gelir yüksek olmasına rağmen derin yoksulluk oranı yüzde 5,4 ile Batı’daki birçok bölgeden daha yüksek çıktı. Bu durum, yüksek yaşam maliyetlerinin yoksulluk üzerindeki etkisini bir kez daha gözler önüne serdi. İSTİHDAM VE EĞİTİM YOKSULLUKLA DOĞRUDAN BAĞLANTILI BETAM araştırması, istihdam düzeyinin ve eğitim seviyesinin derin yoksulluk üzerinde belirleyici rol oynadığını ortaya koydu. Türkiye genelinde derin yoksul hanelerde ortalama çalışan sayısı sadece 1,1 iken, Güneydoğu ve Kuzeydoğu Anadolu’da bu oran daha da düşüyor. Bu bölgelerde bir çalışan, ortalama 5 kişilik bir hane halkını geçindirmek zorunda kalıyor. Marmara ve Ege gibi bölgelerde ise bu oran yaklaşık 1 çalışana 3 kişi şeklinde. Ayrıca derin yoksulluk içindeki yetişkin bireylerin yüzde 85’i lise altı eğitim düzeyine sahip. EMEKLİLER DE YOKSULLUĞUN KISKACINDA Raporda, derin yoksulluk sadece çalışmayan kesimi değil, emeklileri de ciddi şekilde etkiliyor. 2023 verilerine göre yaklaşık 194 bin emekli derin yoksulluk, 55 bin emekli ise en derin yoksulluk içinde yaşıyor. Bu rakamlar, yoksullukla mücadelede sosyal güvenlik sisteminin de gözden geçirilmesi gerektiğine işaret ediyor.